Khi nào bạn chọn nghề?

Câu này cũng cần trả lời à? Lên 12, lúc làm hồ sơ thi THPT QG rồi quyết định chứ sao! Nếu sự việc đơn giản thế thôi, Zest sẽ không viết một bài dài vô tận như này đâu.

Không ít học sinh 12 vội vàng chọn cái nghề theo bạn bè, theo gia đình, đến khi học đại học thì chăm chăm học để lấy cái bằng ra trường, rồi đi xin vào một công ty làm mà không cần biết nghề đó có phù hợp với mình hay không. Có người nhận ra là mình không hợp với nghề, nhưng không thể “cố lại lần nữa” vì nhiều lý do. Tốt hơn thì…, đừng để cái nghề mà mình gắn bó cả đời lại đến theo kiểu “bỗng dưng ập đến” như vậy.

Việc đi đến quyết định lựa chọn nghề nghiệp nên là một chuyến hành trình, mà phải là một hành trình có lộ trình – kế hoạch rõ ràng. Nếu như học sinh bắt đầu và kết thúc hành trình ấy, trước lúc làm hồ sơ dự thi vào đại học thì đó quả là một thời điểm hợp lý, vì ở “tọa độ” này, học sinh có rất rất nhiều cánh cửa để chọn lựa. Nhưng có một thực tế, hành trình đó thậm chí còn chưa bắt đầu đối với nhiều nhiều học sinh 12, những sinh viên đại học hay thậm chí là người đang có một công việc ổn định.

Vậy hành trình đó như thế nào? Zest cho rằng, hành trình này gồm 3 chặng:

#Chặng_1: XÁC ĐỊNH ĐAM MÊ

Khi bạn có một sở thích, một mong muốn nhỏ nhoi mà dần theo năm tháng nó lớn dần lên, đến một lúc mà bạn sẽ không thể sống thiếu nó, ta có thể gọi đó là đam mê. Có thể bạn đam mê âm nhạc, đam mê hội họa hay đam mê khoa học…đó chỉ là một dạng đam mê “thuần túy”, chúng ta cần nó như là một “nguyên liệu” để hình thành nên đam mê nghề nghiệp. Nếu bạn đam mê hội họa thì các bạn nên tìm hiểu thêm về những “gương mặt tiêu biểu” trong lĩnh vực này (qua nhiều nguồn như sách báo, internet…). Đó có thể là một họa sĩ truyện tranh, một nhà thiết kế… Hãy tìm hiểu các giá trị mà những con người “hình mẫu” đó mang lại cho xã hội (google là có mà).

Hãy tự hỏi chính bản thân mình, liệu bạn có khao khát trở thành con người như họ trong 10 năm tới? Đi ngủ liệu hình ảnh người đó có in trong đầu bạn như thể đang nhớ Crush? Nếu có thì bạn đã bước đầu hình thành được niềm đam mê nghề nghiệp rồi đó! Nhưng đừng nói là bạn sẽ phi thân vào ngành đó đâu nha, bình tĩnh đã! Bây giờ chúng ta cùng nhau bước đến chặng tiếp theo.

#Chặng_2: TRẢI NGHIỆM

Chỉ có “kinh qua” mới nếm được “cái giá” phải trả. Đừng theo đuổi bất cứ nghề nào chỉ vì “vẻ bề ngoài”, hay những thông tin ít ỏi lượm nhặt được, vì nghề nghiệp gắn liền với cuộc đời, chi phối toàn bộ cuộc sống ta sau này. Chẳng có lý do gì mà chúng ta lại không thử trải nghiệm thật hơn với nghề ấy. Cách đơn giản nhất đó là tìm đến những người có kinh nghiệm trong lĩnh vực ngành nghề đó. (Tôi sẽ phi đến xưởng gỗ nếu tôi muốn làm thợ mộc).

Hãy chứng kiến tận mắt các công việc và cách họ làm, nếu được thì xin phép họ được tự làm thử một công đoạn, ghi chép cũng như đối chiếu với bản thân, xem thử công việc gì mình cảm thấy thích, công việc gì mình cảm thấy bị chán… Điều này là rất rất cần thiết, bởi Zest chứng kiến nhiều bạn thích vẽ, thích sáng tác và các bạn ấy kết luận nghề sẽ theo đuổi là Kiến Trúc Sư (đi đăng ký học vẽ đầu tượng nè). Nhưng cho đến khi họ gặp được những Kiến Trúc Sư hiện tại đang hành nghề, thì họ biết được rằng Kiến Trúc Sư không chỉ có vẽ vời, bay bổng mà họ phải thật tỉ mỉ trong việc thực hiện bản vẽ, nhức đầu trong việc quản lý các lĩnh vực về kỹ thuật, kết cấu, công nghệ…Mà bản thân họ lại cực kỳ ghét tính toán, suy luận, lập kế hoạch…

Đồng thời, ở bước này bạn cần liệt kê ra các năng lực mà nghề nghiệp này cần có. VD: KTS phải biết lập kế hoạch, thuyết trình, óc thẩm mỹ, họa sỹ phải biết vẽ tay, biết sáng tác… Các năng lực được liệt kê sẽ phục vụ cho bước tiếp theo. Và còn nữa, sẵn có người đi trước, hãy tìm hiểu những thứ mà họ phải hy sinh khi theo đuổi ngành này. Ví dụ: Làm hướng dẫn viên, tiếp viên hàng không thì không thể về nhà ăn cơm với gia đình như người khác… Và tự hỏi, bạn có chấp nhận hy sinh không? Nếu bạn yêu nghề nào đó, chắc hẳn bạn sẽ chấp nhận đánh đổi để được làm việc đó.

#Chặng_3: TỔNG HỢP, ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC

Bước đến đây, chắc bạn đã có trong đầu một cái nghề cụ thể rồi. Chưa kết thúc đâu nhé…
Dựa trên những gì thu thập được, và từ chính trải nghiệm của bản thân. Bạn sẽ phải tự tổng hợp, để tìm ra đâu là sở trường, đâu là điểm yếu (tạm gọi là năng lực hiện tại của bạn) và đối chiếu với nghề bạn chọn (những việc mà bạn đã từng được khen giỏi là gì nhỉ, liệt kê ra). Giờ, bạn sẽ phải trả lời được sở trường ấy có phù hợp với sự chọn lựa nghề nghiệp? Nghề nghiệp bạn đang hướng đến sẽ yêu cầu một năng lực nhất định (năng lực đó bạn tìm ra từ việc trải nghiệm – tiếp xúc với người đi trước ở chặng 2), hãy so sánh với năng lực hiện tại của bản thân và hãy tự mình xem xét có thể rút ngắn khoảng cách đó trong 5 năm đại học hay không? Bạn sẽ phải trung thực với bản thân, nghiêm túc với mọi quyết định được đưa ra. Vì đó chính là tương lai của bạn chứ không của ai khác!

Vd: Bạn chưa từng được giáo viên nhận định là khá trong môn Văn, tự bạn cũng thấy khó khăn khi viết văn thì bạn nên cân nhắc khi lựa chọn nghề phóng viên, tự đặt câu hỏi bạn có thể viết – nói thành thạo trong tương lai, cách cải thiện, thời gian cần để cải thiện…?

TÓM LẠI,

(1) cần xác định được đam mê nghề nghiệp, (2) thử trải nghiệm nghề để kiểm chứng đam mê, xác định năng lực cần có, những thứ phải đánh đổi, (3) tổng hợp, so sánh giữa năng lực hiện có và cần có xem có thể cải thiện được hay không? Nếu có thì nhích thôi!

Tất nhiên là, cuộc đời sẽ không bao giờ phụ thuộc vào một bản kế hoạch quá cứng nhắc và hoàn chỉnh. Nhưng bạn nghĩ sao nếu không hề có một kế hoạch gì cả? Rắc rối của hơn 50% sinh viên ĐH đang nằm ở đó. Chính vì vậy bạn hãy bắt đầu viết kế hoạch đi, có thể bạn sẽ phải thực hiện lặp đi lặp lại các chặng trên nhiều lần mới có thể có quyết định cuối cùng, thế nên, bắt đầu càng sớm càng tốt. Dù bạn đang là học sinh, sinh viên hay đã tốt nghiệp đại học, tôi tin rằng “chuyến hành trình tìm nghề” ấy luôn luôn là cần thiết nếu bạn muốn xác định đúng nghề nghiệp, từ đó chinh phục nghề nghiệp phù hợp với đam mê lẫn sở trường bản thân. Chỉ có hạnh phúc với công việc mình làm, bạn mới có thể cống hiến những giá trị xứng tầm cho xã hội.

Nhắn nhủ: Việc định hướng có vai trò cực kỳ quan trọng đối với mỗi người chúng ta. Từ năm 2018 trở đi, giáo dục định hướng đã và đang là một hoạt động chính thức nằm trong chương trình đào tạo thí sinh luyện thi đại học của Zest Art. Bằng những bài viết trong album Hướng Nghiệp Zest Art, website ZestArt.vn, những hoạt động offline được tổ chức, học viên Zest Art sẽ có dịp gặp gỡ những con người thật – việc thật, được tiếp cận với những nguồn thông tin thiết thực và bổ ích cho việc lựa chọn nghề nghiệp.

Nếu bạn còn ngại ngần hay thắc mắc, cứ đến với Zest nha, bọn mình sẽ cùng các bạn tìm ra nghề nghiệp thích hợp dành cho bản thân!
Đừng chần chừ bạn nhé!

Ad: Trí Núi
Bài viết có tham khảo ấn phẩm “Khởi Hành” – GS.John Vu